Anvadur dre zaou anv
E taksinomiezh (Louzawouriezh, Bevoniezh, ha kement zo ...), an anvadur dre zaou anv, zo ur reizhiad a dalvez da reiñ un anv d'ar spesadoù. Diazezet eo war daou anv a dalvez da envel un takson (an takson zo anezhañ ar renk izeloc'h evit ar genad). Savet e vez an anvioù-se hervez reolennoù yezhadur ha stummadur al latin, daoust ma c'hell dont o gwrizienn eus yezhoù all. Graet e vez anv skiantel eus un hevelep anv (kentoc'h eget "anv latin", pa ne zegouezh nemet ral a wech gant an anvadurioù latin klasel).
Kentañ lodenn an daouad a ro anv ar genad m'emañ ar spesad ennañ, an eil a ro anv dibar ar spesad e-barzh ar genad. Da skouer: emañ an dud er genad Homo hag e-barzh ar genad-se ez int izili eus ar spesad Homo sapiens.
Skignet e oa implij an anvadur-se gant Linné en XVIIIvet kantved, abaoe e oberenn Species Plantarum embannet e 1753.
Renet eo anvadur dre zaou anv gant kodoù reolennoù etrebroadel disheñvel. An hini pouezusañ en o zouez eo Kod etrebroadel anvadur al loenoniezh (ICZN e saozneg) evit a sell ouzh al loened ha Kod etrebroadel anvadur al louzawouriezh" (ICBN e saozneg) evit ar plant. Daoust ma'z eo boutin d'an daou god-se ar pennaennoù bras a ren an anvadur dre zaou anv, ez eus un nebeud disheñvelderioù, en derminologiezh evel er reolennoù resis a implijont.
Hiziv an deiz e teraou atav ar c'hentañ lodenn eus an anvioù-se, hini ar genad, gant ur bennlizherenn hag an eil lodenn ne ra ket, memes pa zeu eus un anv divoutin evel anv un den pe ul lec'h. Skrivet e vez an div lodenn e lizherennoù stouet.
En oberennoù skiantel e roer da gustum anv an den en deus roet e anv d'ur spesad. Ar wezh kentañ ma vez meneget d'an nebeutañ. Pa skriv al loenonourien anv ur blotvil mor ispisial evel "Patella vulgata Linnaeus, 1758", an anv "Linnaeus" a zisklêr d'al lenner e oan anvet ar spesad gant Linnne. 1758 a dalvez evit ar bloaz ma oa embannet deskrivadur kentañ ar spesad, en degouezh-mañ 10vet embannadur al levr Systema Naturae (N'eo ket ret d'al louzawourien reiñ an deiziad). Nebeutoc'h-nebeutañ e reer evel-se avat, ha n'eo ket ral gwelet studiadenn gant anvioù skiantel hep anv an den da heul.
Istor
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
A-raok ma voe degemeret reizhiad an anvadur dre zaou anv da envel ar spesadoù, ar re a skrive diwar-benn al loened hag ar plant a implije an anvioù kumun er yezhoù disheñvel pe a implijje deskrivadennoù standardizet en un doare bennak. En Europa er Grennamzer e veze savet an deskrivadurioù-se e latin a oa yezh ar skiantoù. A-wezhioù e tenn an anvioù-se d'an anvioù a-vremañ gant daou anv met disheñvel-kenañ ez int e gwirionez abalamour ma'z int deskrivadurioù. E levr plant Gerard, da skouer, e teskriver seurtoù Tradescantia : "an hini kentañ zo anvet phalangium ramosum, (Tradescantia gant barroù) ; an eil, phalangium non ramosum, (Tradescantia hep barroù). egile ... zo lakaet gant reizhded phalangium ephemerum virginianum, (Tradescantia berrbad Virginia)[1] Ar frazennoù latin zo deskrivadurioù berr kentoc'h evit merkoù anavezadur. Ar pezh a zo, a-vuzul ma tizoloed spesadoù nevez ez ae an anvioù deskrivus-se war hiraat da lakaat kemm etre ar spesad nevez hag ar re anavezet a-raok. An tomatez, da skouer o doa an anv hir a Solanum caule inermi herbaceo, foliis pinnatis incisis, a dalvez "ar solanum geotennek dezhi ur c'harenn levn ha delioù stuc'hek skejet"[2].
Skiantourien an tiegezh Bauhin, Gaspard Bauhin peurgetket (1560–1624), a reas kammedoù trema an anvadur dre zaou anv dre verrat an anvioù-deskrivadurioù e latin, peurliesañ da zaou anv[3]. An implij gant ar vevoniourien eus ur reizhiad anvadur dre zaou anv zo dleet da gentañ penn d'al louzawour ha mezeg Carl von Linné eus Sveden, e latin Carolus Linnaeus (1707–1778). Lavaret o deus lod e oa dre zegouezh e oa bet strewet implij an anvadur dre zaou anv[4]. Linnaeus a glaskas deskrivañ ha rummata ar bed naturel anavezet a-bezh. Kenderc'hel a reas da gentañ da implij anvioù-deskrivadurioù savet gant lies anv met en e Species Plantarum (1753) ha diwezhatoc'h en 10vet embannadur eus Systema Naturae (1758), e lakaas en o flas ar pezh a anve nomen triviale, anvioù izel. Gant anvioù genadoù an tiegezh Bauhins e rae alies, met al lodenn a dalveze da zeskrivañ ar spesad ned ae morse en tu all d'un anv.
Anvioù Linné a gase ur soñj nevez a-bouez, talvoudegezh an anv a oa reiñ d'ur spesad ur merk dibar ha netra ken. Abalamour da se ne dalveze ket ar boan e vije un deskrivadenn anezhañ. Da skouer, an div lodenn a c'halle dont eus anvioù tud. An aneval badezet phalangium ephemerum virginianum gant Gerard a zeuas da vezañ Tradescantia virginiana : anv ar genad a enore John Tradescant, ul louzawour hag ul liorzhour saoz[5]. Anvet e oa ivez ul labous eus kerentiad ar perokeded Psittacus alexandri, a dalveze "peroked Aleksandr", diwar anv Aleksandr Veur dre ma oa bet kaset perokidi eus ar reter gant e arme da Vro-C'hres[6]. Kalz aesoc'h e oa derc'hel soñj eus anvioù Linné hag o implij hag e kemerjont lec'h an anvioù hir a oa en o raok[7].
Notennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- ↑ John Gerrard, Thomas Johnson, Gerrard's Herbal : A sampling from the 1633 enlarged and amended edition, Velluminous Press, 2008
- ↑ Knapp Sandra
- ↑ Johnson A.T., 1972, Plant Names Simplified : Their Pronunciation Derivation & Meaning, Landsmans Bookshop, ISBN 978-0-900513-04-6, p. v
- ↑ Knapp, Sandra,What's in a name? A history of taxonomy : Linnaeus and the birth of modern taxonomy, Natural History Museum, London
- ↑ Hyam & Pankhurst,1995, p 502
- ↑ James A. Jobling, Helm Dictionary of Scientific Bird Names, London, Christopher Helm, 2010
- ↑ Knapp
Levrlennadur
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Thierry Hoquet (2005). Les fondements de la Botanique — Linné et la classification des plantes, Vuibert, Paris, (ISBN 978-2-7117-9145-3)
- Richard V. Melville (1995). Towards stability in the names of animals : A history of the International Commission on Zoological Nomenclature 1895-1995, International Trust for Zoological Nomenclature (Londres) : viii + 92 p. (ISBN 978-0-85301-005-0)